مطالعه و انس با کتاب یکی از دغدغه های همیشگی رهبر انقلاب بوده است. لذا در گفتار زیر با نگاهی آسیب شناسانه، به وضعیت کتاب و کتابخوانی در کشور پرداخته شده است.

اشاره:

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، از مسائلی که متأسفانه از آسیب های جامعه جهانی و کشور ماست، توجه کم به مسئله کتاب و کتابخوانی و دور شدن از فرهنگ آن است. این مسئله با توجه آینده علمی کشور و نسل رشدیافته در آن بسیار مهم است و جا دارد سازمان ها و مؤُسسات مرتبط با این حوزه به طور کارشناسانه به این امر بپردازند تا بسیاری مشکلات که به دلیل دوری افراد و به ویژه نوجوانان و جوانان از کتاب رخ می دهد؛ برطرف شود؛ مشکلاتی همچون مشغول بودن هرچه بیشتر به تلویزیون و تلفن همراه و شبکه های اجتماعی که به دلیل استفاده نادرست هزارن پیامد منفی نیز در پی دارد. البته چنین کارهایی حتما به استفاده از کارشناسان قوی و برنامه ریزی کارشناسانه و دقیق نیاز دارد تا بتوان با برنامه ریزی بلند مدت بتوان آسیب ها را برطرف و همگان و به ویژه نسل جوان و نواندیش را از فواید کتاب و کتابخوانی بیشتر بهره مند ساخت.

در ادامه گفتاری از شهریار زرشناس، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی آورده شده است که ایشان در آن با توجه به نظرات مقام معظم رهبری، به آسیب شناسی کتاب و کتابخوانی در ایران پرداخته است.

جای خالی کتاب: شاید یکی از محورهای مهم و اساسی بیانات رهبر معظم انقلاب در این دیدار، مطلوب نبودن وضع مطالعه و اشتیاق به کتاب، چه از جهت زمان مطالعه و چه از جهت تیراژ کتاب های موجود نسبت به جمعیت جوان است. بر همین اساس ایشان بر گسترش فرهنگ کتاب خوانی و اهتمام هر چه بیشتر به کتابخوانی تأکید جدی کردند. نکته ی مهم این است که ایشان از دو نهاد مهم، یعنی آموزش و پرورش و صداوسیما به عنوان نهادهای تأثیرگذار و اساسی در گسترش فرهنگ کتابخوانی نام بردند. حقیقت این است که فارغ از اهمیت و میزان نفوذ رسانه در ذهن افراد یک جامعه، در مورد نقش آموزش و پرورش، باید تصریح کنیم که اگر فرزندان این سرزمین از کودکی به اهمیت کتابخوانی پی ببرند و این مقوله در ضمیرشان نهادینه شود، در دوره های بعدی عمرشان نیز مطالعه و روی آوردن به کتاب جزء ثابتی از زندگی ایشان خواهد بود. اگر آموزش و پرورش ما به این مسأله بیش از پیش توجه کند و به آن اهتمام ورزد، پس از گذشت یک نسل، میزان کتابخوانی و میزان توجه و نوع نگاه جامعه به کتاب زیر و رو خواهد شد در مورد صداوسیما هم متأسفانه این همه برنامه های مختلف ورزشی و سینمایی و سرگرمی و ... در حال پخش است، ولی جای خالی برنامه های جذاب و پرمحتوا در مورد کتاب هنوز خالی است؛ برنامه هایی که کتاب های خوب و پرمغز را با روش هایی متنوع و جذاب و خلاقانه به مخاطبان معرفی کند و نه هر کتاب بی محتوا و بیهوده ای را. در واقع حرکت متوازن و جهت مند این دو نهاد ـ آموزش و پرورش و صداوسیماـ ضمن رعایت موازین و شرایط، نقش مهمی در توسعه ی فرهنگ کتابخوانی ایفا می کند.

مطالعه ی مفید مهم تر از کتابخوانی است: نکته ی بسیار مهم بعدی مسئله ی کتابداران است. امیدواریم با این توجهی که رهبر معظم به این قشر تأثیرگذار و مهم دارند، زمینه ی ارتقا و تعالی هرچه بیشتر آن ها فراهم آید. در دوره ی مدیریت جدید نهاد کتابخانه های عمومی کشور بحثی با عنوان "کتاب مشاور امین" مطرح شده که بحث بسیار خوبی است. کتابدار فقط کسی نیست که وقتی مراجعه کننده به سراغش می آید، بگوید فلان کتاب را به من بده. ما در موارد زیادی شاهد هستیم که مراجعین از کتابدارها مشاوره می خواهند و این موضوع به صورت گسترده ای در کتابخانه ها رایج است. کتابدار باید خودش شناخت خوبی از کتاب ها و نیز نیازها و خلأهای فکری مخاطبان داشته باشد. کتابدار باید کتاب خوب و سالم را به متقاضی بشناساند و به مخاطب ارائه دهد؛ نکته ای که در بیانات رهبر انقلاب نیز وجود داشت. آن چیزی که از نفس مطالعه برای جامعه ی ما مهم تر است، مطالعه ی مفید است .چه کسی می تواند نقش هادی و راهنما را در جهت دهی مخاطبان و خصوصاً جوانان به سوی مطالعه ی مفید داشته باشد؟ او کسی نیست جز کتابدار که در مقام مشاور امین به ذهن مخاطب جهت می دهد. اگر یک کتابدار به عنوان "مشاوری امین" بتواند کتابخانه را به بهترین شیوه مدیریت کند و مخاطبان را به سوی مطالعه ی مفید جهت دهد و حتی می تواند مسیر مطالعه را در یک مجموعه تغییر دهد. به هر حال مسئولان باید بیش از پیش به ارتقای جایگاه کتابدار توجه کنند، چرا که در فرهنگ عمومی جامعه هنوز اهمیت و جایگاه کتابدار چندان دیده نشده است. کتاب سالم، کتاب مسموم: عرضه ی کتاب سالم در بازار نیز از موضوعات حیاتی فرهنگ کشور است که رهبر معظم انقلاب به خوبی آن را تبیین کردند. ایشان در صحبت هاشان فرمودند: «لزوماً هر کتابی مفید نیست و هر کتابی غیر مضر نیست. بعضی کتاب ها مضر است. مجموعه ای که متصدی امر کتاب است، نمی تواند با اتکا به این فکر که ما آزاد می گذاریم خودشان انتخاب کنند، هر کتاب مضری را وارد بازار کتابخوانی کند. همچنان که داروهای مسموم را، داروهای خطرناک را، داروهای مخدر را متصدیان امور این داروها آسان و بی قید در اختیار همه نمی گذارند؛ از دسترس دور نگه می دارند، گاهی هشدار می دهند، این یک خوراک معنوی است. اگر فاسد بود، اگر مسموم بود، اگر مضر بود، ما به عنوان ناشر، به عنوان کتابدار، به عنوان کتابخانه دار، به عنوان متصدی پخش، به هر عنوانی که با کتاب ارتباط دارد، حق نداریم این را در اختیار افرادی قرار بدهیم که آگاه نیستند، ملتفت نیستند.» اینجا دوباره به مفهوم مطالعه ی مفید می رسیم و اینکه مطالعه گاهی ممکن است مضر باشد. یعنی ما به دنبال ارتقای مطالعه ی مفید هستیم. متأسفانه توجه به این مهم در نهادهای فرهنگی و خصوصاً وزارت ارشاد کمرنگ است. اگر یک نگاه به بازار کتاب بیندازید، نه فقط در وزارت ارشاد، که در برخی کتب دانشگاهی و کتاب های دیگر نیز می توانید مواردی را مشاهده کنید که برای جامعه مسأله ساز است. در مورد عرضه ی کتاب برخی معتقد بودند که هر کتابی را باید عرضه کرد تا مخاطب خودش انتخاب کند. رهبر انقلاب با طرح این بحث و مقایسه ای که با داروهای مفید و مضر صورت دادند و همچنین تصریح ایشان در مورد جلوگیری از ارائه ی کتاب های مضر به جامعه، خط بطلانی بر دیدگاه های این چنینی کشیدند.

آن چیزی که از نفس مطالعه برای جامعه ی ما مهم تر است، مطالعه ی مفید است. چه کسی می تواند نقش هادی و راهنما را در جهت دهی مخاطبان و خصوصاً جوانان به سوی مطالعه ی مفید داشته باشد؟ او کسی نیست جز کتابدار که در مقام مشاور امین به ذهن مخاطب جهت می دهد.

در همین راستا ایشان در جای دیگری اشاره کردند که گاهی در بازار کتاب کارهایی به ظاهر فرهنگی با مقاصد سیاسی صورت می گیرد. معنی مهم نهفته در این جمله این است که این مسأله به صورت گسترده ای وجود دارد. بی اغراق یک جریان فعال انتشاراتی در مملکت ما وجود دارد که در پوشش کار فرهنگی مشغول فعالیت سیاسی است و بخشی از تهاجم نرم را این جریان در کشور پوشش می دهد؛ جریان خطرناکی که مقاصد سیاسی شان را علیه نظام با پوشش دیگری القا می کنند. این محور از توصیه های ایشان سد مهمی در برابر جنگ نرم دشمنان است و امیدواریم این رهنمود رهبری فتح بابی باشد برای اهتمام بیشتر به عرضه ی کتاب های مفید. چه کنیم؟ ترویج و توسعه ی کتابخوانی کاری نیست که یک دستگاه یا یک وزارتخانه بتواند به تنهایی انجام دهد. در واقع این یک مقوله ی چندبخشی است و نیاز به هماهنگی چند ارگان با یکدیگر دارد. گام نخست، مسئله ی آموزش و پرورش است که نقش مهمی در نهادینه کردن علاقه به مطالعه در درون انسان ها دارد. گام دوم بر عهده ی رسانه ی ملی است که با تولید برنامه های پرمحتوا و مرتبط با مطالعه ی مفید، نقش قابل توجهی در ترویج و توسعه ی کتابخوانی دارد. این دو گام موتور حرکت دهنده ی این جریان در کشور است. بعد از این دو گام ما باید گام های دیگر را برداریم. مثلاً کتابخانه ها را توسعه دهیم یا برای کتاب ها یارانه ی کافی اختصاص دهیم. ناشران خوب را شناسایی کنیم و آنها را تشویق کنیم. برای توزیع کتاب های خوب برنامه ریزی کنیم. با ورود کتاب های مضر مقابله کنیم و ... مجموع این فعالیت ها در درازمدت جواب می دهد و ظرف یک نسل، تحول بسیار خوبی در کیفیت و میزان مطالعه ی ملت ما ایجاد خواهد کرد./۹۲۵/ ت ۳۰۳/ ش منبع:farsi.khamenei.ir