کاهش تدریجی شمارگان کتاب در ایران امری بی سابقه نیست؛ چند سالی است که شمارگان کتاب آب رفته و امروزه به حداقل میزان خود طی سال های گذشته رسیده است. در حالی که شمارگان کتاب در دوره ای 5 هزار نسخه بود، امروزه در برخی موارد شاهد چاپ عناوینی با 1000 تا 500 نسخه هستیم. این موضوع، مشکلی دامنه دار است و در تمامی گروه ها کم و بیش به چشم می خورد.

طبق بررسی های انجام شده میزان شمارگان کتاب کودک نیز از این امر مستثنی نبوده است. کتاب کودک که پس از انقلاب با اقبال خوبی همراه بوده و همیشه به عنوان یکی از موفق ترین و پرمخاطب ترین حوزه ها به شمار می رفت، امروزه با کاهش تدریجی شمارگان و عناوین همراه است.کارشناسان حوزه نشر کودک دلایل مختلفی را برای این موضوع مطرح می کنند. عده ای رشد کتاب های الکترونیک و پیوند کودکان امروز با فضای مجازی را یکی از دلایل کم اقبالی کودکان به کتاب می دانند و عده ای دیگر نیز مشکلات ناشران و هزینه چاپ کتاب های کودک را از جمله دلایل این امر برمی شمارند؛ از این رو می توان علت این مشکل را در زمینه های مختلف جست. از جمله دلایل کاهش رغبت کودکان به مطالعه، جدای از هزینه بالای کتاب، عملکرد آموزش و پرورش در این زمینه است که طی سال های گذشته همواره با نقد همراه بوده است. در چنین شرایطی نباید نقش خانواده ها را در جذب بیشتر کودکان به سمت کتاب نادیده گرفت. در این گزارش سعی شده تا برخی از نظرات کارشناسان در کشورهای توسعه یافته برای تشویق کودک به مطالعه بررسی و طرح شود.

به کودک خود زمان بدهید در همین رابطه، امی ماسکوت کارشناس امور آموزشی کودکان، در مقاله ای تحت عنوان «چگونه کودکان را به کتابخوانی علاقه مند کنیم؟» به بررسی دلایل عدم علاقه در برخی از کودکان به کتاب پرداخته و راه هایی را به مادران و پدران در این زمینه پیشنهاد داده است. به عنوان نمونه، او پیشنهاد می کند که در مواجهه با کودکی که به کتاب علاقه ای ندارد یا از آن متنفر است، باید خونسرد بود و با آرامش برای افزایش اشتیاق او به کتاب اقدام کرد. به گفته ماسکوت؛ یکی از راه ها این است که والدین به کودک خود زمان بدهند و در این مدت، به کشف علایق او بپردازند. وقتی مطمئن شدند که او از حوزه ای خاص لذت می برد، کتاب های مربوط به آن حوزه را برای او تهیه کنند.

با هم کتاب بخوانید همچنین او راه های دیگری را نیز به در این رابطه پیشنهاد می کند: کتابخوانی جمعی. این کارشناس امور آموزشی به والدین این دسته از کودکان پیشنهاد می کند که به صورت جمعی کتابخوانی را امتحان کنند. مثلاً خود با کودکشان یا به همراه دیگر بچه ها کتاب هایی را بخوانند. نحوه اجرای این طرح می تواند بسته به سن کودک یا موضوعی که او علاقه دارد، متفاوت است. خواندن با هم، عموماً به عنوان گزینه ای نادیده انگاشته می شود. به گفته ماسکوت؛ این شیوه تا یک دوره سنی پاسخ می دهد. بچه ها عموماً تا زمانی که وارد مدرسه نشده اند، می توانند با این روش جذب کتاب شوند، اما در زمانی که وارد مدرسه می شوند، دیگر دوست دارند که با هم سالان خود این لحظات را تجربه کنند. ماسکوت پیشنهاد می کند که والدین تا زمانی که کودک وارد مدرسه نشده است، این روش را امتحان کند. او می گوید که این راه ها جادو نمی کند، اما یک گام است برای نزدیک شدن به شرایط مطلوب.

این کار را هر روز تکرار کنید خواندن همراه با کودک موضوعی است که دیگر کارشناسان حوزه کودک نیز به آن تأکید دارند. لویس بایگل من، کارشناس و مربی کودکان، در همین رابطه می گوید که بهتر است این امر در محیطی آرام انجام شود و مادر با در آغوش گرفتن کودک، کتاب های مرتبط با سن او را برایش بخواند. اگر این کار هر روز تکرار شود، برای کودک به یک عادت تبدیل شده و او هر روز انتظار این زمان را می کشد. البته این کارشناس تأکید می کند که کتابخوانی در این شرایط باید با ابراز علاقه والدین به فرزند همراه باشد تا طعم شیرین این لحظات در خاطر او باقی بماند.

اول از خودتان شروع کنید او معتقد است برای داشتن یک کودک کتابخوان، نیاز است که اول از خودمان شروع کنیم. هرگز نمی توان به کودکی که در محیطی دور از کتاب بزرگ می شود، امید داشت تا در آینده علاقه مند به مطالعه باشد. بایگل من به والدین پیشنهاد می کند برای اینکه کودکتان کتابخوان شود، اول از خودتان شروع کنید و علاقه خود به کتاب را با در دست گرفتن کتاب، به او نشان دهید. همچنین اگر در این مسیر کودکتان از شما خواست تا کتابی را برای او بارها و بارها بخوانید، این کار را انجام دهید. این کار به او فرصت می دهد تا در زمینه مورد علاقه اش به یک متخصص تبدیل شود. ساختن یک کتابخانه در خانه و اجازه به تظاهر به خواندن توسط کودک از دیگر پیشنهاداتی است که این کارشناس به والدین می دهد.

کتاب های الکترونیکی را از یاد نبرید استفاده از ابزارهای جدید و تکنولوژی برای تشویق کودکان به مطالعه از دیگر روش هایی است که کارشناسان در این زمینه تأکید دارند. به گفته آنها؛ هرچند تکرار استفاده از برخی از ابزارهای موجود می تواند به یک عادت تبدیل شود و شاید این امر برای برخی از والدین ناپسند باشد، اما استفاده از لوازم و ابزاری مانند ای بوک ها و کتاب های گویا می تواند برای کودکان در این سنین جذاب باشد و شیرینی مطالعه را در این طفل گریز پای ایجاد کند. از سوی دیگر، امکاناتی مانند کتاب های الکترونیک براساس سلیقه افراد مختلف طراحی شده اند؛ فونت های آنها تغییر می کند، تصاویر متنوعی دارند، امکان پخش صدا در آنها تعبیه شده و حتی می توانند صدای کودک را ضبط کنند. کارشناسان بر استفاده از امکانات این چنینی تأکید دارند و حتی آن را یکی از لوازم مناسب برای کودکان معلول می دانند.

برگزاری یک جشن برای کتاب خوانده شده «برگزاری جشن کتاب» مانند جشن تولد می تواند یکی از شیوه های جذاب برای تشویق کودکان به مطالعه باشد. ایجاد فضایی شاد با حضور دوستان و هم سالان که در آن کتاب محوریت دارد، می تواند به کودک شما در مطالعه بیشتر کمک کند. این جشن می تواند در زمانی برگزار شود که کودک شما در امر مطالعه یک کتاب موفق بوده است. داستانش را به خاطر سپرده و با آن ارتباط خوبی برقرار کرده است. این کار کمک می کند تا از کتابخوانی به عنوان یک موضوع جذاب و در عین حال مفرح در ذهنش ثبت شود.

برگزاری مسابقه کتابخوانی روزنامه گاردین در مقاله ای در همین رابطه، راه های مختلفی را پیشنهاد می کند. برگزاری مسابقه کتابخوانی در میان بچه ها که حس رقابت را در آنها برمی انگیزد، می تواند یکی از راه های خوب برای رسیدن به کودکی علاقه مند به کتاب باشد. گاردین در این مقاله از مدرسه ای در همپشایر یاد می کند و به نتایج موفقیت آمیز آن اشاره می کند.

معلم ها به کمک کودکان بیایند در این مدرسه، معلمان کتاب های مورد علاقه خود را پیش از آغاز کلاس و به مدت 10 دقیقه به دانش آموزان معرفی می کردند. طرح کتاب مورد علاقه معلم در کلاس، بحث های جالبی را در میان دانش آموزان ایجاد می کرد که همین بحث ها، آغاز جذب آنها به کتاب بوده است.

بخوان؛ از یک داستان گرفته تا تابلوهای خیابان مطالعه در کشورهای توسعه یافته یک موضوع ضروری برای زندگی محسوب می شود. از این رو، در این دسته از کشورها از والدین درخواست می شود تا هر نوع امکانی را برای خواندن برای کودکان فراهم کنند؛ از مطالعه یک کتاب گرفته تا خواندن تابلوهای خیابان و ... . در واقع، هدف این است که به کودک خود بیاموزید که از اوقات فراغت و زمان هایی که به اصطلاح مرده است و کار خاصی نمی توان در آن انجام داد، یک شرایط خوب برای مطالعه و خواندن خلق کند.

طراحی نمادهای شهری برای تشویق کودکان به کتاب مطالب یاد شده تنها بخشی از اقداماتی است که اکثر خانواده ها در کشورهای توسعه یافته برای ایجاد علاقه بیشتر کودکان به کتابخوانی به کار می برند. استفاده از نمادها و المان های شهری برای این منظور، ایجاد کتابخانه های پرنشاط با کتاب های جذاب و متنوع، فرهنگ سازی کتابخوانی در میان خانواده ها، تسهیل خرید کتاب، ایجاد ویترین های مخصوص کودکان در کتابفروشی ها، راه اندازی باشگاه های کتابخوانی و ... از دیگر راهکارهایی است که مسئولان در این کشورها برای ایجاد انگیزه بیشتر در کودکان و خانواده ها به کتاب به کار می برند. در دنیایی که تلویزیون و فیلم، لذت کتاب های کاغذی را از مردم گرفته و در شرایطی که سهم هر کودک از بازار نشر ایران حتی یک کتاب هم نیست، می توان با استفاده از شیوه هایی که یاد شد، به تربیت نسلی کتابخوان امید داشت.

منبع