دریافت
نرم افزار
یارکتاب
آداب معلمى
_ آداب معلمى
کلاس های مذهبی، مشکلات و راه حل ها
کلاس های قرآنی و اعتقادی که به صورت خودجوش و مستقل در هیئات، مساجد، حسینیه ها و حتی مدارس و دانشگاه ها تشکیل می شود، از جمله موثرترین قالب های تربیتِ دینی در جامعه ما تلقی می شوند. با این حال، این کلاس ها همواره با برخی مشکلات مواجه هستند که تداوم آن ها را به چالش می کشند و مربیان این جلسات پیوسته به دنبالِ راهکارِ مناسب و مجرب جهتِ حلِ این معضل ها هستند. پس لازم است، قبل و حین تشکیل کلاس برایِ پیشگیری از ایجاد این مشکلات یا رفع آن، مربی ابتدا این مشکلات را شناخته و سپس راه حل کارآزموده جهتِ حل این مشکل را نیز بداند. در این جا هدف لیست کردن مشکلات و ارائه ی پیشنهاد جهت برطرف کردن آن ها است.
مشکلات کلاس های مذهبی
در این قسمت به دوازده مشکل رایج کلاس های مذهبی اشاره و راه حل های پیشنهادی که بر حسب تجربه مشکل را رفع کرده، ارائه می گردد.
1- حضور نامنظم شاگردان یا تأخیر در حضور
نظم، از جمله ویژگی های مهم در دوام یک کلاس موفق است. در کلاس ممکن است بی نظمی به صورت های گوناگونی بروز پیدا کند. یکی از نمونه های متداولِ بی نظمی عدمِ حضورِ مکرر یا حضور با تأخیر در کلاس است. لازم به ذکر است که کلاسِ منظم، کلاسی است که حدوداً هفتاد درصد از متربیان در آن به موقع حضور پیدا کنند. توقعِ حضورِ صد درصدی از دانش آموزان یک نگاه ایده آل است که معمولاً محقق نمی شود زیرا در برخی از موارد، تأخیر یا عدم حضور پذیرفتنی است. در مواردی که غیبت موجّه است، مانند نقل و انتقال منزل به شهر دیگر، که در این صورت نباید ارتباط مجازی قطع شود.
در غیبت های غیرموجّه با احوال پرسی، تماس تلفنی و اصرار بر دیدن، بر حسبِ معمول مشکل رفع می شود. به طور کلی اگر اولویت شاگرد، کلاس باشد؛ تأخیر یا غیبت ناموجّه خود به خود رفع می گردد زیرا در بهترین حالت در نگاه مردم، تربیت دینی اولویت دوم است. با تغییر نگرش از طریق نهادینه سازیِ ضرورتِ تفقه در دین، به تدریج می توان کلاس را اولویت اول شاگردان قرار داد. بدین ترتیب، جهتِ ایجاد یا حفظ نظم، چند راهکار عملیاتی باید توسط استاد اجرایی شود.
راه حل های پیشنهادی
الف) حضورِ منظمِ خودِ مربی
ب) ثبتِ حضور و غیاب و حتی تأخیر شاگردان و ارائه لیست در کلاس به صورت ماهانه یا فصلی
ج) تشویق منظم ها
د) آغاز کلاس در رأس ساعت مقرر و عدم معطل کردن دیگران به سبب افرادی که حاضر نیستند.
2- مشکلات تحصیلی شاگردان
باتوجه به جایگاه کلاس های مذهبی که خارج از الزامات و حساسیت های مدرسه است، در برخی اوقات برنامه تحصیلی شاگرد در تعارض با حضور او در کلاس مذهبی قرار می گیرد. بنابراین باید معلم نسبت به برخی ملاحظات تحصیلی آگاه باشد.
راه حل های پیشنهادی
الف) معلم باید به اهمیت بالای درسِ شاگردان باورمند باشد زیرا آنان قرارست در آینده از این تحصیلات امرار معاش کنند و اگر تحصیل برای آن ها بُعد مالی نداشته باشد، از جهت منزلت اجتماعی تاثیر دارد.
ب) باتوجه به صلاحدید باید در ایام امتحانات، کلاس یا تعطیل یا سبک تر برگزار شود.
ج) اگر جلسه مقارن با شب امتحان یا کنکور آزمایشی است، به نظر می رسد تعطیلی صحیح تر باشد.
د) اگر دانش آموزان کنکور دارند، قابل توجیه است که در کلاس، به صورت موقت حاضر نشوند اما نباید احوال پرسی و ارتباط تلفنی قطع گردد که اگر این ارتباط برقرار باشد، جهت حضور در کلاس در آینده کار راحت می گردد.
ه) اگر دانش آموزان کنکوری هستند، می شود بخشی از کلاس را به برنامه ای ویژه برای کنکوری ها اختصاص داد.
3- مفاسد اخلاقی شاگردان
به ویژه در ابتدای تشکیل کلاس درگیر مفاسد اخلاقی مختلفی هستند. مفاسدی که در تعارض کامل با اهداف تربیت دینی است و ممکن است به زندگی یا حضورشان در کلاس لطمه بزند؛ مانند رابطه نامشروع، خود ارضایی و ... بدون تردید از بین بردن مفاسد اخلاقی، کاری ظریف و دقیق است، اما ظرافت مسئله در این زمینه نباید مربی را به سوی انفعال و بی خیالی وادار کند.
راه حل های پیشنهادی
الف) باید واقعیت مسائل زندگی شاگردان را شناخت زیرا بدون اطلاع کامل نمی توان درمان کرد.
ب) برایِ یافتنِ راه حلِ مفاسدِ اخلاقی ارتباط با خانواده ضروری است.
ج) در کلاس و غیرکلاس باید به صورت مستقیم و غیرمستقیم همواره خطرات مفاسد اخلاقی را گوشزد کرد تا نقش پیشگیری ایفا شود.
د) بدون تردید اگر نظام ارزشی شاگردان دچار تحول شود، مفاسد اخلاقی به مرور برطرف می گردد و البته در این زمینه مسئله ی بصیرت و بینایی خداوند متعال و عرضه ی اعمال به محضر امام زمان علیه السلام بسیار بسیار راهگشا و موثر است.
ه) باید دانست که تذکر هرچند لازم است، اما کافی نیست و باید برای هر کدام از مفاسد اخلاقی، معلم پس از تحقیق، راهکار عملی نیز ارائه دهد زیرا در اغلب موارد آدمی می داند که خوب و بد چیست اما چگونگی ترک فعل بد را نمی داند.
و) مربی از استغفار از سوی شاگرد و دعا کردن برای او نباید غافل باشد.
4- معضل بی انگیزگی شاگردان
کلاس در آغاز کار خود مانند یک ورزشکاری است که تازه وارد میدان مسابقه شده نشاط دارد اما ممکن است در ادامه راه شور و شوق ابتدایی را از دست داده و موجب ریزش حضور شاگردان به سبب بی انگیزگی شود.
راه حل های پیشنهادی
الف) همواره باید معنویت کلاس را با شیوه های گوناگون افزایش داد.
ب) براثر تجربه مثال های جذاب، قصه و داستان اثرگذار باید تعریف نمود.
ج) باید توجه کرد که تنها استدلال و مباحث کلامی کارساز نیست بلکه فعالیت عملی و سپردن کار نیز باید در دستورکار باشد.
د) رفاقت با شاگرد از طریق محبت و رفتار گرم نیز منجر به حضور فعال در کلاس می شود.
ه) طرح بحث مسائل کاربردی و مبتلابه شاگردان در کنار چارت درسی نیز مفید خواهد بود.
5- عدم تناسب سن و سطوح شاگردان با یکدیگر یا فاصله ی سنی با معلم
یک دست بودن شاگردان جهتِ انتقال مفاهیم و طرحِ درسِ مشترک، قطعاَ ضروری است؛ اما به هر حال این موضوع همیشه محقق نمی شود. در صورت مواجهه با این مشکل، معلم باید حداقل دو کار را انجام دهد: یکی در صورت امکان، باید با انتقال شاگردان به کلاسی دیگر، کلاس را هم سطح کند و دوم نگاه شاگردنگر داشته باشد. به بیان دیگر، شاگرد قوی تر را با سپردن برخی امور یا وادار به مطالعه بیشتر و ... به صورتی که از حالت پذیرش در برابر استاد خارج نگردد باید تغذیه علمی کند.
در صورت پیشنهاد به پذیرش کلاسی با فاصله سنی زیاد با شاگردان یا عدم تناسب شخصیتی (تحصیلی، زیستی و...) معلم یا نباید بپذیرد یا اگر پذیرفت نباید فضای تربیت شده خودش را با شاگردان امروزی مقایسه کند، زیرا شرایط اجتماعی گذشته بسیار متفاوت از امروز است.
6- مشکلات عاطفی، روانی و شخصیتی شاگردان
دوره ی نوجوانی و جوانی دوره پرالتهاب و با فراز و نشیب های مختلف عاطفی است. گاهی اوقات این که دوره ی بلوغ جنسی است با رخدادهای تلخی همچون فوت والدین و ... همراه می شود. گاه به جهت برخی حساسیت های نادرست و آموزش های غلط یا شرایط نامناسب، دچار وسواس، افسردگی، عادت های بی حاصل، نا آرامی یا تنبلی می شوند. معلم نباید نسبت به این مسائل بی توجه باشد زیرا هدف او صرفاً تدریس مجموعه ای از محتوا نیست بلکه تربیت و ارتقای دینی شاگرد است.
راه حل های پیشنهادی
الف) با شناخت تیپ شخصیتی و سنی شاگردان، معلم باید نسبت به شناخت آن ها اشراف داشته باشد.
ب) باید از دیگر شرایط شاگرد کسب اطلاع کرده تا در این زمینه یقین حاصل گردد.
ج) از روش شاگردنگری نباید غافل شد و برای هر شاگردی باید برنامه ویژه داشته باشد؛ زیرا شاگرد تنبل را باید با تکالیف سبک مدیریت کرد یا از طریق مشاوره، افسردگی و انزوا دیگری را برطرف نمود یا برای شاگردان شلوغ فرصتی جهت تخلیه انرژی مثل بازی در نظر بگیرد به طوری که بازی به جای کلاس محوریت پیدا نکند یا به شاگردِ شلوغ مسئولیت بسپارد؛ البته سایر شاگردان نباید تلقی کنند که او به سبب شلوغی امتیاز می گیرد.
د) تذکر غیرمستقیم و خصوصی نیز به اندازه ی خود موثر است.
7- مشکل پرمشغله بودن شاگردان
معلمان کلاس های مذهبی از این که شاگردان برای هر چیزی به غیر از کلاس مذهبی وقت دارند، همواره گلایه مند هستند. به طور کلی یا در دوره ی تعطیلی مدارس (تابستان) نوجوانان و جوانان با ثبت نام در کلاس های زبان یا رشته های ورزشی یا مشغولیت کاری و شغلی حضورشان در کلاس کمرنگ می شود. در این زمینه معلم باید تدابیری را بیاندیشد.
راه حل های پیشنهادی
الف) صحبت با خانواده مهم است. معلم باید با خانواده صحبت کند تا اولویت اصلی و اول شاگردان، کلاس شود.
ب) باید آموزش لازم را به شاگرد در حوزه مدیریت زمان انجام داد و اگر خود معلم در این زمینه نیاز به آموزش دارد، تلاش خود را برای فراگیری این امر مهم باید به کار ببندد.
ج) در صورت امکان از تغییر زمان کلاس به شدت بپرهیزد تا شاگردان این زمان را در طول هفته خود برای کلاس خالی نگه دارند.
8- اختلاف و کدورت شاگردان با یکدیگر
از جمله مسائل آزاردهنده برای معلم که حتی منجر به از هم پاشیدن کلاس می شود، اختلاف و کدورت میان شاگردان است. این مسئله زمانی چالشی می شود که قرار است کلاس را گروهی اداره کند.
راه حل های پیشنهادی
الف) کار و فعالیت گروهی چه تحقیقی باشد و چه تبلیغی، منجر به کنار هم قرار گرفتن افراد می شود و باید در دستور کار قرار گیرد.
ب) تفریح و اردو نیز فضایی جهت رفع کدورت های رخ داده میان شاگردان است.
9- ضعف مالی شاگرد
یکی از موانع حضور شاگردان در کلاس به ویژه در مناطق ضعیف و محروم، ضعف اقتصادی خانواده است. در این شرایط عمدتاً بچه ها به صورت دائم یا پاره وقت سرکار می روند که ممکن است این موضوع موجب نیامدن شاگرد در کلاس شود.
راه حل های پیشنهادی
الف) در مشکل مالی ابتدا باید از طریق ارتباط با خانواده وضعیت را بررسی نمود.
ب) باید تلاش کرد که خرید و هزینه در کلاس بر فرد متحمّل نشود.
ج) در صورت امکان به او باید وام (مبالغ اندک) داد و با گرفتن ضمانت مشکلات ابتدایی او را برطرف کرد.
10- عدم تقیّد مذهبی و اعتقادی شاگرد
برخی از شاگردان، نسبت به پوشش موجّه یا احکام دینی، تقیّدی ندارند و حتی میان آنها کسانی با مشکلات اعتقادی نیز یافت می شود. این موضوع زمانی که آنها به دعوت دوستان خود در کلاس آمده باشند، بیشتر بروز پیدا می کند. توجه به چند نکته در این موارد ضروری است.
راه حل های پیشنهادی
الف) باید دقت نمود، جلف پوشی یا تشبّه به کفار با زیبایی متفاوت است. نباید با زیبایی مخالف کرد.
ب) تذکر بابت پوشش به صورت غیرمستقیم داده شود.
ج) تذکر غیرمستقیم باید پس از مدتی (مثلاٌ چند سال) از حضور شاگرد گذشته باشد.
د) ابتدا خود معلم باید تقیّد مذهبی مناسبی داشته باشد سپس توقّع از شاگردان منطقی است.
ه) معلم باید محیط اجتماعی شاگردان را بشناسد زیرا بستر ساخت انسان در محیط است.
و) باید ریشه یابی کرد مثلا گاهی فردی تقیّد ندارد زیرا پدر سختگیری دارد.
ز) در موارد مشکل اعتقادی، فراهم کردن بستر گفتگو نیز موثر است و کلاس نباید یک طرفه باشد.
ح) در نهایت استغاثه به امام زمان علیه السلام و استغفار به جای شاگرد نیز مجرب و توصیه شده است.
11- مشکلات سیاسی و اجتماعی
شاگردان از فرهنگ های مختلف با خانواده های گوناگون و سلایق و علایق متفاوت در کلاس حاضر می شوند. در رخدادهای اجتماعی یا سیاسی به ویژه انتخابات اظهار نظراتی می کنند. درک این تفاوت تربیتی شرط مهم ارتباط مطلوب برقرار کردن است. علاوه بر ارتباط جهت مدیریت کلاس در این گفتگوها موارد زیر قابل توجّه است.
راه حل های پیشنهادی
الف) در این زمینه بدون تردید اطلاعات جامع و کامل از شاگرد و وضعیت او ضروری است.
ب) تقویت روحیه ملی و مذهبی بدون شک لازم است.
ج) معلم باید بداند که نقد دلسوزانه ، نه مخرب، مایه ی بهره مندی است و در این موارد باید با شاگرد همراهی کند.
د) گاهی صرفا فقط شنیدن، آن هم گوش دادن فعالانه بسیار موثر است.
ه) معلم در این موارد نباید متعصبانه برخورد کرده یا از کوره در برود.
12- غرور علمی شاگرد
در کلاس های مذهبی قاعدتاً نوجوان هایی که سلایق مذهبی دارند نیز شرکت می کنند که عمدتاً اطلاعاتی هرچند سطحی نسبت به مباحث دینی دارند. گاه جهت ابراز وجود و گاهی جهت مچ گیری و سنجیدن سطح سواد استاد، سوالات و نظراتی را مطرح می کنند و نکته مهم تر این که غرور علمی آنان به جایی می رسد که خود را برتر از سایرین دانسته و سطح علمی کلاس را پایین قلمداد می کنند. اگر شاگردی حقیقتاً سطح علمی بالاتری نسبت به دیگران دارد، راه حل آن مدیریت اوست که در مشکل پنجم مطرح شد.
راه حل های پیشنهادی
الف) استاد، تواضع رفتاری باید داشته باشد.
ب) تذکر غیرمستقیم نسبت به تواضع را همواره ترک نکند.
ج) مطالعه گروهی یا انفرادی کتاب هایی مانند منیة المرید نوشته شهید ثانی که وظایف معلم و شاگرد را لیست کرده نیز مفید است.
د) داشتن سناریو جهت وجدان نمودن خود شاگردان نسبت به ضعف علمی نیز موثر است؛ مثلا ابتدا پرسش کتبی یا شفاهی صورت گرفته و سپس تدریس را انجام بدهد.
خلاصه و جمع بندی:
دوازده مشکل مهمِ رایج کلاس های مذهبی، ذکر گردید و راه حل های پیشنهادی نیز مطرح شد. اين دوازده مشکل عبارت اند از: 1. حضور نامنظم شاگردان یا تأخیر در حضور 2. مشکلات تحصیلی شاگردان 3. مفاسد اخلاقی شاگردان 4. معضل بی انگیزگی شاگردان 5. عدم تناسب سن و سطوح شاگردان با یکدیگر یا فاصله ی سنی با معلم 6. مشکلات عاطفی، روانی و شخصیتی شاگردان 7. مشکل پرمشغله بودن شاگردان 8. اختلاف و کدورت شاگردان با یکدیگر 9. ضعف مالی شاگرد 10. عدم تقیّد مذهبی و اعتقادی شاگرد 11. مشکلات سیاسی و اجتماعی 12. غرور علمی شاگرد. که برای هر کدام از این موارد راهکارهایی نیز مطرح شد.
در این زمینه تذکر دو نکته لازم است: یکی این که چه بسا بتوان با دقت ویژه به این فهرست دوازده تایی از مشکلات، موارد دیگری را هم اضافه کرد. دوم این که در راه حل های پیشنهادی نیز بر حسب تجربه ممکن است معلمی بتواند راه های مناسب تری پیشنهاد دهد. در مقاله ی بعدی با عنوان «۱۰ نکته طلایی جهت پیشگیری از شایع ترین مشکلات کلاس های مذهبی» نکاتی پیشگیرانه جهتِ عدم بروز مشکل مطرح می شود.
