پاسخ به ۱۰سوال فراگیر در خصوص گرفتاری و بلا و راه های مواجهه با آن با استفاده از احادیث اهل بیت(ع) | کاری از گروه پژوهش مؤسسۀ بیان معنوی

دریافت نسخه مناسب مطالعه در تلفن همراه

سوالات:

• از کجا بفهمیم گرفتاری و بلایی که گرفتارش هستیم، طول می کشد، یا زود تمام می شود؟
• کدام بلاها زود تمام می شوند، و کدام بلاها به درازا می کشند؟
• چرا افراد سالم باید به اندازۀ بیماران بدحال دعا کنند؟
• چرا گاهی اوقات، هیچ درمانی فایده ندارد؟
• کدام بلاها با «دعا» برطرف می شوند؟ و کدام بلاها حتی با «دعا» هم برطرف نمی شوند؟
• مقدرات الهی تا چه حد قطعی هستند؟
• برای استجابت، چقدر باید دعا کرد؟
• چه ترفند مهم و ویژه ای برای استجابت دعا وجود دارد؟

پاسخ های کمتر شنیده شده در مورد بیماری و استجابت دعا

از کجا بفهمیم گرفتاری و بلایی که گرفتارش هستیم، طول می کشد، یا زود تمام می شود؟

در کتاب معتبر کافی آمده است که روزی امام صادق (ع) خطاب به اصحابش فرمود: آیا [هنگامی که گرفتار بلا می شوید] طولانى بودن بلا را از کوتاه بودن آن تشخیص می دهید؟ عرض کردیم: خیر. فرمود: هرگاه در بلا و گرفتارى، به یکى از شما، دعا کردن الهام شد[و توفیق دعا پیدا کردید]، بدانید که بلا کوتاه است [و به زودى رفع مى‏شود].

عن هِشام بنِ سالِمٍ: قالَ أبو عَبدِ اللَّهِ (ع): هَل تَعرِفونَ طولَ البَلاءِ مِن قِصَرِهِ؟ قُلنا: لا، قالَ: إذا الْهِمَ أحَدُکُمُ الدُّعاءَ عِندَ البَلاءِ فاعْلَموا أنَّ البَلاءَ قَصیر کافی، ج2، ص470

کدام بلاها زود تمام می شوند، و کدام بلاها به درازا می کشند؟

امام کاظم(ع) فرمودند: هیچ بلایى نیست که بندۀ مؤمنى بدان گرفتار شود و خداوند عزیز و بلندمرتبه به او توفیق دعا کردن بدهد، مگر این که آن بلا، «به زودى(!)» برطرف شود، و هیچ بلایى نیست که بنده‏اى مؤمن بدان گرفتار آید و دعا نکند، مگر این که آن بلا «به درازا(!)» کشد. پس هرگاه بلا فرود آمد، بر شما باد به «دعا و تضرّع و التماس» به درگاه خداوند عزیز و بلندمرتبه.

قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى ع‏: ما مِن بَلاءٍ یَنزِلُ عَلى عَبدٍ مُؤمِنٍ فَیُلهِمُهُ اللّهُ عز و جل الدُّعاءَ، إلّا کانَ کَشفُ ذلِکَ البَلاءِ وَشیکا، و ما مِن بَلاءٍ یَنزِلُ عَلى عَبدٍ مُؤمِنٍ فَیُمسِکُ عَنِ الدُّعاءِ إلّا کانَ ذلِکَ البَلاءُ طَویلًا؛ فَإذا نَزَلَ البَلاءُ فَعَلَیکُم بِالدُّعاءِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَى اللّهِ عز و جل‏. کافی، ج2، ص471

چرا افراد سالم باید به اندازۀ بیماران بدحال دعا کنند؟

می دانسیتد که دعا فقط برای رفع بلا نیست، بلکه دعا جلوی بلاهای نیامده را هم می گیرد! بنابراین افراد سالم، احتیاج شان به دعا کمتر از افراد مبتلا و بیمار نیست! زیرا هیچ کس از فردای خود خبر ندارد. امیرالمؤمنین على(ع) می فرماید: امواج بلا را با دعا پس بزنید. [زیرا] بلادیده‏اى که بلا جانش را به لب رسانده است، نیازش به دعا بیشتر از کسی نیست که فعلاً در عافیت است، ولی از بلا در امان نیست.

ادفَعُوا أمواجَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ، ما المُبتَلَى الَّذی استَدَرَّ بِهِ البَلاءُ، بِأحوَجَ إلَى الدُّعاءِ مِنَ المُعافَى الَّذی لا یَأمَنُ البَلاء دعوات راوندی، ص21

همچنین امام صادق(ع) از پدرانشان نقل کردند که حضرت علی(ع) همیشه می فرمود: کسی که گرفتار بلا شده، حتی اگر بلایش بزرگ باشد، نیازش به دعا بیشتر نیست از کسی که در عافیت است، و طبعاً از بلا در امان نیست. زیرا هیچ کس از فردای خودش خبر ندارد.

عَنِ الصَّادِقِ ع: إِنَّ عَلِیّاً ع کَانَ یَقُولُ مَا مِنْ أَحَدٍ ابْتُلِیَ وَ إِنْ عَظُمَتْ بَلْوَاهُ بِأَحَقَّ بِالدُّعَاءِ مِنَ الْمُعَافَى الَّذِی لَا یَأْمَنُ الْبَلَاءَ. امالی صدوق،ص265

چرا گاهی اوقات، هیچ درمانی فایده ندارد؟

وقتی خداوند برای ما یک دورۀ طولانی بیماری سخت و یا مرگ را «مقدّر» کرده باشد، روش های معمول پیشگیری و درمان، دیگر جواب نمی دهند. هرچند شرعاً موظفیم به دستورات پزشکی عمل کنیم، زیرا ما از مقدّرات خبر نداریم. در چنین شرایطی که هیچکدام از روش های معمول برای رفع بیماری یا جلوگیری از مرگ مقدّر شده اثر ندارد، فقط «دعا» است که می تواند مقدّرات انسان را عوض کند.

پیامبر خدا(ص) فرمود: قضای الهی را چیزى جز دعا بر نمى‏گرداند.

قَالَ النَّبِیُّ ص: لا یَرُدُّ القَضاءَ إلَّا الدُّعاء مکارم الأخلاق، ج2، ص7

کدام بلاها با «دعا» برطرف می شوند؟ و کدام بلاها حتی با «دعا» هم برطرف نمی شوند؟

برخی بلاها توسط خداوند به صورت حتمی برای ما نوشته شده است، از این بلاها با روش های طبیعی نمی شود در امان بود، اما با دعا کردن می توان این مقدرات الهی را به کلی تغییر داد. ولی برخی بلاها پس از مقدر شدن، اصطلاحاً توسط خداوند «امضا» هم شده اند، اینها حتی با دعا هم برطرف نمی شوند. از آنجایی که ما نمی دانیم بلایی که گرفتارش هستیم، جزو آن دسته از مقدرات الهی است که فقط با دعا تغییر می کند، یا از آن دسته از مقدراتی است که به هیچ وجه تغییر نمی کند، هیچگاه نباید دعا را ترک کنیم. در عین حال اگر برای رفع یک بلا در حد توان و از صمیم دل، دعا کردیم، اما آن بلا برطرف نشد، معلوم می شود این بلا از نوع دوم بوده است. در همین زمینه، امام کاظم(ع) فرمودند: بر شما باد به دعا، چرا که دعا به درگاه خدا، و خواستن از خدا، بلایی را که مقّدر و قطعی شده، و به جز «امضای آن نمانده»، برمی گرداند. پس هنگامی که خدا خوانده شود و از او درخواست شود، خدا به یکباره بلاء را برمی گرداند.

أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى ع: عَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّ الدُّعَاءَ لِلَّهِ وَ الطَّلَبَ إِلَى اللَّهِ یَرُدُّ الْبَلَاءَ وَ قَدْ قُدِّرَ وَ قُضِیَ وَ لَمْ یَبْقَ إِلَّا إِمْضَاؤُهُ- فَإِذَا دُعِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُئِلَ، صَرَفَ الْبَلَاءَ صَرْفَةً. کافی، ج2، ص470

مقدرات الهی تا چه حد قطعی هستند؟

وقتی قرآن در مورد مقدرات عالم صحبت می کند، از دو کتاب اسم می برد. محتوای هر دو کتاب را خدا تعیین می کند. در این دو کتاب، مقدرات و سرنوشت انسان ها نوشته شده است؛ مقدراتی مانند اینکه هر کسی چه موقعی به دنیا می آید، چه موقعی ازدواج می کند، چه موقعی دچار یک مریضی سخت می شود و یا چه موقعی می میرد. یکی از این کتاب ها را کتاب «محو و اثبات» و دیگری را «ام الکتاب» یا «لوح محفوظ» می گویند. مقدراتی که خداوند در کتاب «محو و اثبات» آورده باشد، حتمی است یعنی با علل و اسباب معمولی تغییری نمی کند، ولی ممکن است خداوند خودش آن را به دلایلی مثل دعا تغییر دهد. ولی اگر سرنوشتی در لوح محفوظ نوشته شده باشد، به معنای این است که خداوند این سرونوشت را قطعی کرده و دیگر به هیج عنوان آن را تغییر نخواهد داد.

در همین زمینه، کسی از امام صادق(ع) سوال کرد: معنای این آیۀ قرآن چیست که می فرماید: «خداوند آنچه را بخواهد محو یا اثبات می کند، و «امّ الکتاب» نزد اوست!»؟ امام در پاسخ فرمودند: آن کتابِ [نخست]، نوشته‏اى است که خداوند در آن، هرچه را خواهد محو کرده یا نگه مى‏دارد. از جملۀ مواردی که [خداوند به واسطۀ آن، سرنوشت انسان ها را در این کتاب] کم و زیاد می کند، همین است که «دعا سرنوشت را تغییر می دهد». و بر آن دعا نوشته شده است: این دعایى است که با آن سرنوشت تغییر می کند. اما وقتی سرنوشت در کتاب اصلى نگاشته شود، دیگر دعا در آن هیچ تأثیرى ندارد.

عن الإمام الصادق علیه السلام، قال: سُئِلَ عَن قَولِ اللّهِ: «یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ»، قالَ: إنَّ ذلِکَ الکِتابَ کِتابٌ یَمحُو اللّهُ فیهِ ما یَشاءُ و یُثبِتُ، فَمِن ذلِکَ الَّذی یَرُدُّ الدُّعاءُ القضاءَ، و ذلِکَ الدُّعاءُ مَکتوبٌ عَلَیهِ: الَّذی یُرَدُّ بِهِ القَضاءُ، حَتّى إذا صارَ إلى امِّ الکِتابِ لَم یُغنِ الدُّعاءُ فیهِ شَیئا. تفسیر عیاشی، ج2، ص220

برای استجابت، چقدر باید دعا کرد؟

برخی از بلاها ممکن است با دعای مختصری رفع شود، اما برخی بلاها برای برطرف شدن نیازمند دعای زیاد است. حضرت آیت الله بهجت(ره)، گاهی اوقات که از ایشان در مورد علت برطرف نشدن برخی مشکلات با وجود دعا سوال می شد، می فرمودند هنوز ظرف دعایش پر نشده. یعنی هنوز به اندازۀ کافی دعا نشده است. امام صادق (ع) نیز بر فراوانی دعا تاکید می فرمودند و می گفتند: «بسیار» دعا کن؛ زیرا دعا کلید هر رحمتى است و مایۀ روا شدن هر حاجتى است[که قابل روا شدن باشد]، و آنچه نزد خداست جز با دعا به دست نمى‏آید. هیچ درى نیست که «بسیار کوبیده» شود، مگر آن که به زودى به روى کوبندۀ در باز گردد.

فأکثِرْ مِن الدُّعاءِ، فإنّهُ مفتاحُ کلِّ رحمةٍ، ونجاحُ کلِّ حاجةٍ، ولا یُنالُ ما عِندَ اللَّهِ إلّا بالدُّعاءِ، ولیسَ بابٌ یَکثُرُ قَرعُهُ إلّایُوشِکُ أنْ یُفتَحَ لِصاحِبِهِ. کافی، ج‏2، ص 470

رسول خدا(ص) در مورد چه قانونی، «ان شاء الله» نگفتند؟

رسول خدا(ص) هر مطلبی می خواستند بفرمایند، اراده و خواست الهی را از آن استثناء می کردند، یعنی می گفتند «اگر خدا بخواهد.» اما امام باقر(ع) به زراره فرمودند که رسول خدا در یک مورد ان شاءالله نمی گفتند. و آن این قاعده بود که «دعا قضا را- گرچه محکم شده باشد- بر مى‏گرداند.» البته همانطور که گفتیم، منظور سرنوشتی است که توسط خدا امضای نهایی نشده باشد.

عن زُرارَة عَن أبی جَعفَرٍ (ع) ، قال: قالَ لی: ألا أدُلُّکَ عَلى شَی‏ءٍ لَم یَستَثنِ فیهِ رَسولُ اللّهِ ص؟ قُلتُ: بَلى. قالَ: الدُّعاءُ، یَرُدُّ القَضاءَ و قَد اُبرِمَ إبراماً. کافی، ج2، ص470

چگونه می توان سرنوشتی که برای اجرا به ملائکه ابلاغ شده است، را متوقف کرد؟

مقدرات و سرنوشت انسان ها، وقتی که زمانش برسد، برای اجرا توسط خداوند به ملائکه ابلاغ می شود. مثلاً خداوند به حضرت عزرائیل دستور می دهد: فلان موقع جان فلانی را بگیر. امام صادق(ع) می فرماید، حتی وقتی مقدرات انسان برای اجرا از آسمان به زمین نازل شده باشد، دعا می تواند اجرای آن را متوقف کند.

امام صادق(ع): إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ و قَد نَزَلَ مِنَ السَّماءِ و قَد ابرِمَ إبراما کافی، ج2، ص469

چه ترفند مهم و ویژه ای برای استجابت دعا وجود دارد؟

امام صادق(ع) می فرماید: دعاى مسلمان براى برادرش در غیاب او، به دعاکننده روزى مى‏رساند و بلا را از او بر مى‏گرداند و فرشتگان الهی به او مى‏گویند: «دو برابر آنچه براى برادرت خواستى، براى تو است‏»

دُعَاءُ الْمُسْلِمِ لِأَخِیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ یَسُوقُ إِلَى الدَّاعِی الرِّزْقَ وَ یَصْرِفُ عَنْهُ الْبَلَاءَ وَ تَقُولُ لَهُ الْمَلَائِکَةُ لَکَ مِثْلَاهُ. ثواب الاعمال شیخ صدوق، ص153

حضرت آیت الله بهجت(ره) می فرمودند: اگر بی تفاوت باشیم و برای رفع گرفتاری ها و بلاهایی که اهل ایمان بدان مبتلا هستند دعا نکنیم، آن بلاها به ما هم نزدیک خواهد بود. (در محضر بهجت، ج۱، ص۹۷، نکته139) چه قدر رحمت خداوند شامل کسانی است که بی تفاوت نباشند و برای رفع این همه ابتلائات و بلاهایی که برای مسلمانان و بر اهل ایمان وارد می شود، گریه و تضرع و ابتهال کنند! خداوند می فرماید: «فَلَوْ لا إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا تَضَرَّعُوا» در محضر بهجت، ج1، ص187، نکته278